Ελέγχω τις δυσκολίες μάθησης

 

Ορισμένες φορές η τεχνική της μελέτης δεν βοηθάει από μόνη της. Μελέτη με σκοπό τη μάθηση σημαίνει επεξεργασία κάποιου μαθησιακού υλικού, αναγνώριση και κατανόηση των συμφραζομένων και, τέλος, κατάκτηση και κατάλληλη χρήση του υλικού που εμπεδώθηκε. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία μάθησης μπορεί να επηρεαστεί από προσδοκίες αποτυχίας, από προσωπικά προβλήματα και από πολλούς άλλους παράγοντες.

Αρχικά, ας προσεγγίσουμε την έννοια και την αίσθηση του άγχους.

 

Το άγχος

 

Το άγχος σχετίζεται με την άγνοια του μέλλοντος και με το επίπεδο της προετοιμασίας. Αν ο διδάσκων εμπνέει σταθερότητα, το άγχος μετριάζεται και βαθμιαία υποχωρεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο παράγοντας «άγχος» είναι πάντοτε αρνητικό κίνητρο. Άλλωστε, το ελεγχόμενο άγχος,  επισπεύδει και συντονίζει την προσπάθειά μας σε οποιοδήποτε τομέα της ζωής μας. Ιδίως, κατά την προετοιμασία μας για τις όποιες εξετάσεις, το άγχος μας προσγειώνει στο διάβασμα και ενισχύει την αποφασιστικότητά μας, ώστε να προσπαθήσουμε υπεύθυνα και να μην επιτρέψουμε σε τυχαίους παράγοντες να καθορίσουν την επιτυχία ή αποτυχία μας. Το άγχος των εξετάσεων συνήθως συνδέεται με τον φόβο που νιώθουμε μήπως απογοητεύσουμε τον εαυτό μας και ματαιώσουμε τις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι , για παράδειγμα, οποιοσδήποτε μπορεί να επηρεάζει την αυτοαντίληψή μας, όπως τα μέλη της οικογένειάς μας και οι φίλοι, οι εκπαιδευτικοί μας, οι εργοδότες και άλλοι.

 

Πώς λειτουργεί το άγχος;

 

1. Έχουμε χαμηλή αυτοεκτίμηση και επιθυμούμε να την ενισχύσουμε με την προσδοκία μιας καλής επίδοσης στις εξετάσεις
   «Πρέπει να γράψω καλά.»
2. Προβαίνουμε σε αρνητικές σκέψεις
   «Δεν θα γράψω όσο καλά θέλω.»
3. Το άγχος μας μεγιστοποιείται μέσω τέτοιων σκέψεων
   «Πρέπει οπωσδήποτε να γράψω καλά.»
4. Οι προσπάθειές μας «ακινητοποιούνται» (και συχνά δεν συμμετέχουμε στις εξετάσεις)
   «Δεν ξέρω τι να κάνω για να τα καταφέρω. Τίποτα δεν είναι αρκετό.»

 

Οπότε, η επίδοσή μας μειώνεται, η προσπάθειά μας σχετικοποιείται –αντί να αυξηθεί– και διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα κάνουν την εμφάνισή τους.

Σε αυτό το σημείο, οφείλουμε να προσέξουμε ότι:

Η επίδοση στις εξετάσεις δεν αντιπροσωπεύει την ικανότητα και την αξία του ατόμου, αλλά την προσπάθεια που κατέβαλε στην συγκεκριμένη περίσταση. Οι αρνητικές σκέψεις οδηγούν σε ένα φαύλο κύκλο αναπαραγωγής του άγχους, ενώ οι θετικές σκέψεις στηρίζουν ψυχολογικά το άτομο και εξασφαλίζουν τις καλύτερες προϋποθέσεις για τη δοκιμασία που θα ακολουθήσει. Όσο πιο ρεαλιστικά και ψύχραιμα αντιμετωπίζει κανείς οποιαδήποτε διαδικασία αξιολόγησης, τόσο πιο προετοιμασμένος είναι είτε για θετικά είτε για αρνητικά αποτελέσματα.

Τρίτοι παράγοντες, μη ελεγχόμενοι, μπορούν κάλλιστα να επηρεάσουν το αποτέλεσμα ( π .χ. κόπωση, θόρυβος, ψυχολογική ένταση, σωματικός πόνος ή καταπόνηση κ.ά.).

 

Δυσκολίες συγκέντρωσης

 

Τις περισσότερες φορές δεν ευθυνόμαστε εμείς για τις δυσκολίες μάθησης. Οι δυσκολίες αυτές είναι ενδείξεις μιας αποτυχημένης διδασκαλίας ή μιας αναποτελεσματικής στρατηγικής μελέτης· κάποτε και μιας σύγκρουσης. Είναι σημαντικό να τοποθετηθούμε απέναντι στην κατάσταση που βιώνουμε και να την αντιμετωπίσουμε.

Ας αναλογιστούμε:

Πότε κυρίως εμφανίζονται οι δυσκολίες; Στη συγκέντρωση, στην επεξεργασία του υλικού ή κατά την επανάληψη; Όταν δεν είναι κατανοητή η ενότητα συνολικά ή όταν προχωρούμε με αργό ρυθμό στο διάβασμα; Όταν δεν έχουμε μελετήσει εγκαίρως την ύλη ή όταν δεν έχουμε επιμείνει στις λεπτομέρειες;

 

Τι αισθανόμαστε;  Απελπισία, παραίτηση, φόβο αποτυχίας, επιβάρυνση, θυμό, ντροπή;

Τι νιώθουμε; Κατάπτωση, νευρικότητα, πίεση στο κεφάλι, πονοκέφαλο, σφίξιμο στο στομάχι και στο στήθος;

Τι σκεφτόμαστε από μέσα μας; («Δεν θα τα καταφέρω ποτέ», «Δεν αξίζει τέτοια προσπάθεια», «Κρίμα στον κόπο μου», «Θα πατώσω και θα γίνω ρεζίλι» …)

Τι φοβόμαστε γενικά; Την αποτυχία, τη ντροπή ή ότι θα γελοιοποιηθούμε στον κοινωνικό μας περίγυρο);

Ποιοι είναι οι λόγοι που δυσχεραίνουν την προσπάθειά μας;

• Υψηλό επίπεδο απαιτήσεων
• Μη ρεαλιστικοί μαθησιακοί στόχοι
•  Αρνητική τοποθέτηση απέναντι στο διάβασμα
• Αντίσταση
•  Χαμηλό κίνητρο μάθησης
• Φόβος της αποτυχίας
• Προσωπικά προβλήματα και συγκρούσεις (ενδοοικογενειακές δυσκολίες, συναισθηματική αστάθεια)
• Ελλιπείς ικανότητες για τις σπουδές που επιλέξαμε

 

Επειδή η απουσία προβλημάτων είναι περισσότερο μια εξιδανικευμένη κατάσταση, θα πρέπει κανείς να μάθει στην καθημερινή του ζωή να παραμερίζει συνειδητά τα προβλήματά του κατά τη διάρκεια της μελέτης (π.χ. αφηρημάδα, σταμάτημα της σκέψης, κ.ά.).

Για μερικά προβλήματα αυτό μπορεί να είναι εύκολα εφικτό, για κάποια άλλα όμως, τα οποία είναι ιδιαίτερα συναισθηματικά φορτισμένα (όπως προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις ή προβλήματα με την οικογένεια), αυτό είναι δυσκολότερα εφικτό.

 Συχνά, χρειάζεται να επιλυθούν πρώτα μερικές συγκρούσεις, για να αποκατασταθεί η ικανότητα για μελέτη. Σε αυτό μπορεί να βοηθήσουν οι συζητήσεις με τους φίλους και τους οικείους μας, αλλά και η κατάλληλη συναισθηματική υποστήριξη-συμβουλευτική.

 

Συμπεριφορά αποφυγής

 

Προκειμένου να αποφύγει κανείς την επιβάρυνση από τη συγκεκριμένη μαθησιακή κατάσταση, υπάρχουν ευχάριστες εναλλακτικές λύσεις αρκετά δελεαστικές: «Πρώτα θα διαβάσω την εφημερίδα και μετά θα πιάσω τη μελέτη» ή «Σήμερα δεν πειράζει, αλλά αύριο θα αρχίσω το διάβασμα» ή «Θα βγω μια βόλτα και μετά θα δούμε…»

Με αυτό τον τρόπο οδηγείται κανείς σε αναβολές της μελέτης του, συνέπεια των οποίων είναι συχνά τα αισθήματα ενοχής, οι τύψεις, η παραίτηση ή η αυτοεπιθετικότητα.

Γιατί εκδηλώνουμε συμπεριφορά αποφυγής;

• Φοβόμαστε ότι δεν θα τα καταφέρουμε και νιώθουμε ότι οι άλλοι έχουν υπερβολικές απαιτήσεις από εμάς;
• Μας λείπει το ενδιαφέρον για τις σπουδές, η ικανότητα ή τα κίνητρα;
• Αποφεύγουμε την προσπάθεια με την ελπίδα ότι μπορεί να τα καταφέρουμε και χωρίς αυτήν;
• Ποια δελεαστική κατάσταση πρέπει να αποφύγουμε συστηματικά (π.χ. τηλεόραση, πολύωρα τηλεφωνήματα, ατέλειωτους περιπάτους);

 

Αντίσταση στη μελέτη και άρνηση

 

Αυτά τα δυο φαινόμενα δημιουργούνται από την ισχυρή εξάρτηση από πρόσωπα-αυθεντίες, όταν οι επιθυμίες και οι προσδοκίες που δείχνουν οι άλλοι για εμάς κατέχουν τη σημαντικότερη θέση στη ζωή μας, ενώ ο μοναδικός εσωτερικός στόχος είναι να μην ικανοποιηθούν σε καμία περίπτωση αυτές οι προσδοκίες των άλλων, και έτσι να απαρνηθεί το άτομο τον ίδιο του τον εαυτό. Με αυτόν τον τρόπο οι προσωπικοί στόχοι ζωής καθίστανται λιγότερο σημαντικοί.

Πολλοί μαθητές σε τέτοιες περιπτώσεις βιώνουν έναν έντονο διχασμό: Από τη μία πλευρά θέλουν να μελετήσουν, από την άλλη πλευρά όμως κάνουν ό, τι μπορούν για να αποφύγουν την επιτυχία στις σπουδές τους.

Σκεφτείτε λοιπόν:

• Ποιοι είναι οι προσωπικοί στόχοι στη ζωή σας και τι κάνετε για να τους επιτύχετε;
• Τι πιστεύετε ότι οι άλλοι αναμένουν από εσάς;
• Πώς μπορείτε να αποκτήσετε μεγαλύτερη ευθύνη για τον εαυτό σας;
• Πώς πρέπει επιτέλους να αναλάβετε τις ευθύνες σας;

 

Πίεση για επίδοση και πολύ υψηλό επίπεδο απαιτήσεων

 

Εάν υπάρχει η πεποίθηση ότι η αξία κάποιου εξαρτάται από την επίδοσή του, τότε κάθε πιθανή αποτυχία μοιάζει ιδιαίτερα απειλητική. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσει κανείς ότι οι εξετάσεις αξιολογούν απλώς την επίδοση και όχι την αξία του ατόμου!

Ας αναλογιστείτε, λοιπόν:

 

• Σας πρόσεχαν και σας επαινούσαν μόνον όταν παρουσιάζατε καλές επιδόσεις;
• Είχατε λόγω των καλών επιδόσεών σας μια ιδιαίτερη θέση στην οικογένεια;
• Τι θα μπορούσε να έχει συμβεί, εάν είχατε μια μέση επίδοση;
• Πιστεύετε ότι οι άλλοι σας εκτιμούν λόγω των υψηλών επιδόσεών σας;

 

Προσδοκίες και φόβος αποτυχίας

 

Συχνά προξενούνται αρνητικές προσδοκίες, οι οποίες δεν επιτρέπουν σε κάποιον που μελετά να συγκεντρωθεί σε αυτό που κάνει, γιατί την προσοχή του αποσπούν συνεχώς βασανιστικές σκέψεις ανικανότητας και αποτυχίας.

 Έτσι, κάθε δυσκολία που το άτομο συναντά, επιβεβαιώνει τη βαθύτερη αντίληψή του: «Δεν θα τα καταφέρω, τα πράγματα δεν θα πάνε καλά, πάλι θα αποτύχω». Όταν κανείς αναμένει την αποτυχία, η πιθανότητα να συμπεριφερθεί με τρόπο που οδηγεί στην αποτυχία είναι μεγαλύτερη, έτσι ώστε η αποτυχία να επέλθει πραγματικά και κατ’ επέκταση να επιβεβαιωθεί η βαθύτερη πεποίθησή του.

Ας εξετάσετε:

 

• Τι εικόνα παρουσιάζει ο εσωτερικός σας διάλογος;
• Έχετε μια τάση προς την απαισιοδοξία;
• Τι θα μπορούσατε να κάνετε για να αποκτήσετε περισσότερη αυτογνωσία;
• Συγκρίνετε τον εαυτό σας πάντα με αυτούς που θεωρείτε καλύτερους από εσάς;

 

Σε τελευταία ανάλυση…

 

Πόσο πιστεύετε στη ζωή;

 

Για μια αλλαγή στη συμπεριφορά μας είναι απαραίτητη η βελτίωση της αυτοεκτίμησής μας. Η εξάσκηση σε θετικές αυτοαναφορές («θα τα καταφέρω», «εάν αποτύχω, θα το ξαναδιαβάσω») και, ενδεχομένως, μια εξάσκηση για την αύξηση της αυτοπεποίθησής μας μπορούν να οδηγήσουν σε μια θετικότερη στάση ζωής.

 

Εξάλλου…
Η μάθηση γίνεται πιο ενδιαφέρουσα,
όταν υπάρχει θέληση