Δημόκριτος (460 – 370 π.Χ.)

Έλληνας φιλόσοφος που γεννήθηκε στα τα ‘Αβδηρα της Θράκης και καταγόταν από πλούσια οικογένεια, με αποτέλεσμα να πάρει άρτια μόρφωση και να πραγματοποιήσει ένα πολύχρονο ταξίδι σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής.

Στο ταξίδι αυτό αναζητούσε τη γνώση. Ταξίδεψε στην Αίγυπτο, στην Περσία, στην Ερυθρά θάλασσα, στις Ινδίες και στην Αιθιοπία και εκπαιδεύτηκε από τους σοφούς των χωρών αυτών. Ο Ηρόδοτος, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, αναφέρει, πως μαθήτευσε κοντά σε Μάγους και Χαλδαίους. Ο Δημήτριος στους “Ομωνύμους” και ο Αντισθένης στις “Διαδοχές” λένε, πως ταξίδεψε στην Ινδία και στην Αίγυπτο για να μάθει γεωμετρία από τους ιερείς. Αναφέρεται, επίσης, πως η Αθήνα άφηνε αδιάφορο τον Δημόκριτο και πως, όταν την επισκέφτηκε, αγνοήθηκε ακόμα και από τον Σωκράτη. Ο ίδιος έλεγε: “ήλθον γάρ, εις Αθήνας και ούτις με έγνωκεν”.

Γύρισε στην πατρίδα του κι εκεί αντιμετώπισε τον κίνδυνο να δικαστεί, γιατί ίσχυε ένας νόμος ενάντια σ’ όσους ξόδευαν όλη την πατρική περιουσία. Ο Δημόκριτος διάβασε τότε, σύμφωνα με το θρύλο, δημόσια το έργο του “Μέγας Διάκοσμος”, με αποτέλεσμα να πειστούν οι συμπατριώτες του ότι δεν επρόκειτο για σπατάλη.

Έζησε μαζί με τα αδέλφια του στα ‘Αβδηρα, έγινε δε άρχοντας της πόλης αυτής.

Υπήρξε μαθητής του Λεύκιππου και του Αναξαγόρα.

Ασχολήθηκε μεθοδικά με όλες σχεδόν τις επιστήμες της εποχής του, Φυσική, Μαθηματικά, Μουσική, Ηθική, και έγραψε γι’ αυτές γενικά συγγράμματα και ειδικές πραγματείες. Ο Δημόκριτος υπήρξε πολυγραφότατος συγγραφέας. Ο Θρασύλος κατέταξε τα έργα του σε δεκατρείς τετραλογίες που κατανέμονταν στους εξής γενικούς τομείς : Φυσική(4), Μαθηματικά(3), Μουσική(2), Τεχνικά Θέματα(2), Ηθική(2) Το σημαντικότερο έργο του Δημόκριτου είναι με τίτλο “Μέγας Διάκοσμος”, για το οποίο τιμήθηκε με πεντακόσια τάλαντα και είκοσι χάλκινα αγάλματα. Είναι, πραγματικά, μεγάλο δυστύχημα ότι σχεδόν όλα τα έργα του Δημόκριτου έχουν χαθεί (κυρίως κατά τις πυρπολήσεις των βιβλιοθηκών από τον 4ο αιώνα μ.Χ. και έπειτα) και πώς τα μοναδικά αποσπάσματα που σώζονται μέχρι την εποχή μας είναι παρμένα από τα Ηθικά.

Αναφέρεται, πως πέρασε δέκα χρόνια παρατηρώντας τις αλλαγές ενός δέντρου, καταγράφοντας όλες τις φυσικές του αλλαγές και καταλήγοντας σε συμπεράσματα, που στη συνέχεια αποτέλεσαν την βάση της ατομικής του θεωρίας.

Ο Δημόκριτος είναι ένας από τους ιδρυτές της ατομικής θεωρίας. Όπως ο Λεύκιππος, έτσι και ο Δημόκριτος θεωρούσε ότι τελικά υπάρχει από τη μια κενό, που κάνει δυνατή τη διαίρεση των φυσικών σωμάτων και από την άλλη έσχατα σωματίδια της ύλης, που δεν επιδέχονται τομές και παραμένουν “άτομα”, δηλ. άτμητα. Η διαίρεση των σωμάτων, σύμφωνα με το Δημόκριτο, δεν είναι δυνατόν να προχωρεί επ’ άπειρον, όπως υποστήριζε ο Ζήνωνας και μάλιστα μέχρι το σημείο εξαφάνισης ενός όντος. Η διαίρεση ενός σώματος πρέπει να σταματά σε ένα απειροελάχιστο και αδιαίρετο σωματίδιο, το άτομο.

Του είχε αποδοθεί η προσωνυμία “Γελασίνος” για τον πρόσχαρο χαρακτήρα του (σε αντίθεση προς τον μελαγχολικό Ηράκλειτο).

Σαν το μεγαλύτερο αγαθό της ανθρώπινης ζωής ο Δημόκριτος δέχεται την ευθυμία που την ονομάζει “Ευεστώ” (που σημαίνει “έχω καλώς”) και εννοεί την κατάσταση εκείνη, σύμφωνα με την οποία η ψυχή περνά τη ζωή της με γαλήνη και ευστάθεια, χωρίς να ταράσσεται από κανένα φόβο ή δεισιδαιμονία ή από κανένα άλλο πάθος.

Ο Αντισθένης αναφέρει, πως για να δοκιμάσει της νοητικές του ικανότητες ζούσε πολλές φορές απομονωμένος και κοντά σε τάφους.

Ο Δημόκριτος ήταν υλιστής με την κυριολεκτική σημασία του όρου : ήταν ένας άνθρωπος που πίστευε πως οι πνευματικές αξίες , όπως η ομορφιά, η καλοσύνη, η αγάπη, ανήκουν στην περιοχή της ανθρώπινης φαντασίας και πως ο κόσμος, το κάθε τι, είναι κίνηση των υλικών σωματιδίων, ύλη δηλαδή. Η λύπη και ο ηρωισμός, σύμφωνα με την άποψή του, δεν είναι παρά μορφές συμπεριφοράς των ατόμων.

Ο Πλάτωνας πήγε στην άλλη άκρη. Ουσία, ύλη γι’ αυτόν, ήταν προϊόν της φαντασίας του ανθρώπου, “ένας κόσμος σκιών” και μονάχα το πνεύμα υπήρχε στην πραγματικότητα. Δεν είναι καθόλου παράξενο πως ο Δημόκριτος και ο Πλάτωνας ήταν πικρόχολοι αντίπαλοι και ο καθένας τους θ ήθελε να δει του άλλου τα γραπτά να καίγονται μπροστά στο λαό.

Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει, ότι ο Δημόκριτος πέθανε με τον εξής τρόπο: “Ήταν ήδη πολύ γέρος και η ώρα του θανάτου του πλησίαζε. Η αδερφή του στεναχωριόταν πως θα πέθαινε κατά τη διάρκεια της γιορτής των Θεσμοφορίων και έτσι δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει το καθήκον της προς τη θεά. Εκείνος της είπε να μη στεναχωριέται και της ζήτησε να του πηγαίνει καθημερινά ζεστά ψωμιά. Τα κρατούσε κοντά στα ρουθούνια του και έτσι κατάφερε να ζήσει μέχρι που τελείωσε η γιορτή. “Ο Νίτσε θεώρησε το Δημόκριτο σαν τον πρώτο χειραφετημένο άνθρωπο από το φόβο των θεών και σαν πρότυπο της Αρχαίας Ελληνικής μακαριότητας.